در هفتههای اخیر، بازار ارز ایران بار دیگر شاهد التهاب و نوسانات شدید بوده است. قیمت دلار آزاد با عبور از مرز ۱۳۰ هزار تومان، رکوردهای تازهای را ثبت کرده و همین موضوع نگرانیهای گستردهای را در میان فعالان اقتصادی و عموم مردم ایجاد کرده است. افزایش تقاضای احتیاطی، نااطمینانیهای اقتصادی و فضای روانی حاکم بر بازار، دلار را به یکی از مهمترین موضوعات روز تبدیل کرده است. در چنین فضایی، همزمان با داغ شدن بازار ارز واقعی، پدیدهای حاشیهای اما قابل توجه نیز دوباره به کانون توجه بازگشته است؛ خرید و فروش اسکناسهای موسوم به «دلار فیک».
بررسیهای خبرنگار گسترش نیوز نشان میدهد که اسکناسهای فیک دلار، اگرچه هیچ ارزش مادی و اعتباری در مبادلات رسمی و غیررسمی ندارند، اما بهدلیل کاربردهای خاص و جذابیتهای ظاهری، همچنان مشتریان خاص خود را حفظ کردهاند. این اسکناسها که عمدتاً با هدف تزئینی تولید میشوند، در سالهای اخیر بیش از گذشته در بازار دیده میشوند و حتی در مقاطعی، تقاضا برای آنها افزایش یافته است.
اسکناسهای فیک دلار در اصل نمونههایی غیرواقعی از اسکناسهای آمریکایی هستند که از نظر ظاهری شباهت زیادی به دلار واقعی دارند، اما فاقد هرگونه ارزش پولیاند. روی بسیاری از این اسکناسها عباراتی مانند «COPY»، «FOR MOTION PICTURE» یا «SPECIMEN» درج شده، اما در برخی نمونهها این نشانهها چندان واضح نیست. نکته مهم اینجاست که این اسکناسها نه برای معامله، بلکه صرفاً برای مصارف تزئینی یا نمایشی چاپ میشوند.
کاربرد اصلی دلارهای فیک، استفاده در مراسمها، مهمانیها، جشنها، تولید محتوا برای شبکههای اجتماعی، کلیپهای تبلیغاتی و حتی دکور مغازههاست. در برخی مهمانیها، بهویژه جشنهای لاکچری، پخش اسکناسهای فیک بهعنوان نمادی از ثروت و تجمل رایج شده و همین موضوع به افزایش تقاضا برای این محصولات دامن زده است.
یکی از دلایل اصلی محبوبیت اسکناسهای فیک، افزایش شدید قیمت دلار واقعی است. زمانی که هر برگ اسکناس واقعی دلار ارزشی معادل صدها هزار تومان پیدا میکند، استفاده از آن برای مصارف نمایشی عملاً غیرمنطقی میشود. در چنین شرایطی، دلار فیک بهعنوان جایگزینی کمهزینه و بدون ریسک، گزینهای جذاب به نظر میرسد.
از سوی دیگر، فضای شبکههای اجتماعی و نمایش سبک زندگیهای پرزرقوبرق نیز نقش مهمی در رواج این اسکناسها دارد. برخی افراد برای تولید محتوا، عکاسی یا فیلمبرداری، ترجیح میدهند از اسکناسهای فیک استفاده کنند تا بدون هزینه سنگین، جلوهای از ثروت و جذابیت بصری ایجاد کنند. قیمت این اسکناسها در مقایسه با دلار واقعی بسیار ناچیز است و همین اختلاف، خرید آنها را برای بسیاری از افراد توجیهپذیر کرده است.
یکی از نگرانیهایی که همواره مطرح میشود، این است که آیا اسکناسهای فیک میتوانند به بازار واقعی ارز راه پیدا کنند و زمینهساز کلاهبرداری شوند یا خیر. بررسیها نشان میدهد که در اغلب موارد، این اسکناسها کیفیتی دارند که برای افراد آشنا با پول واقعی قابل تشخیص است. تفاوت در جنس کاغذ، نبود ویژگیهای امنیتی مانند نخ امنیتی، واترمارک و چاپ برجسته، از جمله نشانههایی است که دلار فیک را از نمونه واقعی متمایز میکند.
با این حال، کارشناسان هشدار میدهند که در شرایط التهاب بازار و افزایش هیجانی تقاضا، همواره احتمال سوءاستفاده وجود دارد. اگرچه بخش عمده دلارهای فیک با نیت تزئینی تولید و عرضه میشوند، اما در صورت نبود نظارت کافی، امکان استفاده مجرمانه از آنها بهویژه برای افراد ناآگاه یا کمتجربه منتفی نیست.
به اعتقاد فعالان بازار ارز، احتمال ورود گسترده اسکناسهای فیک به معاملات واقعی بسیار پایین است. بازار ارز، بهویژه در مبادلات نقدی، حساسیت بالایی نسبت به اصالت اسکناس دارد و معاملهگران حرفهای بهراحتی نمونههای تقلبی را تشخیص میدهند. علاوه بر این، حجم این اسکناسها بهاندازهای نیست که بتواند تأثیر معناداری بر عرضه و تقاضای واقعی دلار بگذارد.
با این حال، وجود همین احتمال اندک نیز نشان میدهد که نظارت بر تولید و عرضه اسکناسهای فیک ضروری است تا از تبدیل شدن یک ابزار تزئینی به ابزاری برای تخلف و کلاهبرداری جلوگیری شود.
چاپ اسکناسهای فیک، بهدلیل هزینه تولید پایین و تقاضای پایدار، برای برخی تولیدکنندگان جذاب است. این بازار اگرچه در مقایسه با بازار ارز واقعی بسیار کوچک است، اما همچنان مشتریان خاص خود را دارد. تا زمانی که قیمت دلار واقعی بالا باشد و استفاده نمایشی از پول در فرهنگ عمومی رواج داشته باشد، به نظر میرسد اسکناسهای فیک نیز جایگاه خود را حفظ کنند.
در مجموع، آنچه از بررسیهای خبرنگار گسترش نیوز برمیآید، این است که دلارهای فیک بیش از آنکه تهدیدی جدی برای بازار ارز باشند، بازتابی از فضای ملتهب اقتصادی و شکاف عمیق میان ارزش پول ملی و ارزهای خارجی هستند؛ پدیدهای نمادین که از دل نوسانات واقعی بازار بیرون آمده، اما خود، ارزشی جز تزئین و نمایش ندارد.
